Iḍrisen s tcelh'it : Afgan amattuy
Afgan amattuy
1
Tikkelt tamezwarut id-ddiγ γer midden, skerγ anufl n ugerram (amhawc), anufl ameqran: asays unbiz a g qqimγγ.
Adday a sen- siwleγ, ur siwleγ i awd yan. Maca, tadegg˚at, ifraksiten (funambules) d iγeṣṣ iwen (cadavres) ad yi igan isemmunen, εlayen nit giγ γ nekkin nit aγeṣṣiw.
Maca tifawt izeddigen, tusa-yid yat tidett izeddigen : ukan lemdeγ ad iniγ : « Ma mi iga usays unbiz wala imras (populace) d taqqurt n imras d imezgan imeqranen n imras?»
K˚ennin, a afgan amattuy, had alemmud-inu : g usays unbiz awd yan ura ittamen afgan amattuy. Mek tram a degs tsawalem, ad awen-ih’lu! Maca imras ar senbiqqicn allen, ar ttinin : « Ngadda kullu-aγ!»K˚ennin, a afgan amattuy, — γikad ad ttinin imras, ar tsenbiqqic allen — ur illa ufgan yattuyen, ngadda qqah’-neγ, afgan iga afgan, dat n Akuc —ngadda qqah’-neγ!»
Dat n Akuc! Akuc ad immut tura. Dat n imras, ur nri ad ngadda. k˚ennin, a afgan yattuyen, rewlat g usays unbiz!
2
Dat n Akuc! — Akuc ad immut tura! K˚ennin, a afgan amattuy, iga-awen amiza (danger) ameqqran.
Γar k˚ennin, melliγ ikcem akal, ka ed-diγ tlulm. Hati telkem taẓunt tameqrant (midi), h’ra jju idwel ufgan amattuy d anemγur!
Aywat! Aywat! A afgan amattuy! Tikkelt tamezwarut ayad γilad ad iffi udrar taγ˚eyyit n tmessarut (parturiente), acku turu imal n ufgan. Akuc immut, tura nra, nekknin, — ad idder ufagan amattuy(afafgan)!
3
Id bu unezgum ar saqsan ass-a : « Manik s rad-ed sul iγama ufgan?» Mac Zaratustra, xes nettan, d amezwaru, ar isaqsa : « Manik s rad nezri afgan?»
Γas afgan amattuy kad γeri iεzzan, nettan d anezgum-inu amezwaru, xes nettan — urd afgan, urd taymatt (prochain), urd ameẓluḍ, urd walli imerrten, ur d tufut (meilleur).
A ayetma, ayen zmerγ a t-h’melγ g ufgan, iga-t uzerruy d tḍuri. D illa giwn ula k˚ennin ma yi yakkan tayri d usirm.
Ad tteh’garm, k˚ennin a afgan amattuy, mayad a yi yakkan asirm. Acku willi itteh’garn ạṭ̣̣as gan-tn willi ittirin ạṭ̣̣as.
Iγ tqenḍem, mayad ira assemγur. Acku ur akk˚ tlemdem manik s tesfaskam, ur akk˚ tlemdem tiduyin (prudences) timeẓyanin.
Acku amata n midden (petits gens) gan inemγuren ass-a : asfaska af ttuṣṣun qqah’-nsen, d wannuz (modestie) d tduyt d taṣṣabt d tmuqqelt (considération), d tulluγin (vertus) timeẓyanin, ar tigira.
Wanna iwettemn, wanna igan aẓur n isemg, lumen ah’ectaffu acardan, had walli iran ad ig tudert n ufgan g ufus, — amuktu, amuktu, amuktu (nausée)!
Had walli isaqsan, ar isaqsa ur jju irmi : « manik s rad neh’ḍu afgan s tγarast yufen, iγezzifen, ifejjijen?» S γikad gan inemγuren n ass-a.
Inemγuren-ad n ass-a, zriyat-tn, a ayetma, — amata-ad : winnaγ ad igan amiza meqqurn n i ufgan amattuy!
A afgan amattuy, zriyat-yi tulluγin timeẓyanin, tiduyin timeẓyaninn timuqlin timeẓyanin, iferfiḍn n tcenba n tuḍfin, ik˚lan isirksisn, « tumert n teγrart n midden!»
Qqenḍat, ullad iγ iγ asn tesfaskam. D, di tidett, mek k˚en h’melγ, hati γar lliγ ur tessenm ass-a ad tedderm, k˚ennin, a afgan amattuy! Acku s γikad tedderm, k˚ennin, s tufut n tγarasin!
4
I s-tgam imazuln, a ayetma? Tazult? Ur d tazult dat inagan, mac tazult n ugerram d igider, nna mi akk˚ sul ittaws Wakuc?
Taswin mmutnin (âmes froides), iserdan, iderγalen, imeḍrunen (ivrognes), wid γeri ur lan ul (tazult). Iga amzul wenni issnen tawda d meqqar nit immaγ dis, wenni ittannayen ag˚ḍi, mac s uburz (fierté).
Wenni ittannayen ag˚ḍi, mac s wallen n igider, wenni ittamẓen ag˚ḍi s ibbackaren n igider, wenni d amazul.
5
« Afgan ixxa » — γikad a s-yinnan akk˚ imusnawn. Ãh’, mta ka iga tidett ass-a! Uẓuḍ (mal) iga, dar ufgan, tufut n tdusiwin-nnes.
« Afgan ur yufi ad ig amer tufut d amuẓḍ (méchant)», — had ayelli saqqraγ, nekkin. Afulki ameqran n ufafgan issar uẓuḍ akk˚ meqquren.
Γer umellayu (prêcheur) n umata ih’la ad ttmerratet d ad tasit aẓaẓu n ubekkaḍ (pêché) n ufgan. Maca nekkin i
s-mmerγ s ubekkaḍ ameqran am s uh’ellil-inu (consolation) ameqran.
Maca tiγawsiwin-ad ura twannant i id bi imezgan γezzifnin. Ur ed-yusa a tent-ittinin kun aqemmu. Tiγawsiwin-ad zbubent d aggugent, ur iqqan a tent ttamẓent tiqqar n izammaren!
6
Izd-is tγalem, a afgan amattuy, is lliγ da h’uma ad ssaγ˚edγ ayenn tessferγem?
Neγd ad awen-ggeγ, k˚enwi yuḍnen, yan ulektu (lit) ilegg˚aγen? Neγd is-riγ ad awen-melγ, k˚enwi a isuniten (irehh’alen), a imejlan (égarés), k˚enwi izgeln iley-nnun (ascension), iberdan imaynutzn d irxan aṭ̣̣as?
Uhuy, uhuy, kraḍt tikkal uhuy! Wid iggutn, yufn, γ wanaw-nnun, iqqan ad afuḍn — acku tudert-nnun rad bedda tex˚cen tceqqu.
Γas s imkiddeγ iẓḍar ufagn ad yali ar yat tiddi nna g t-ikkat usm, irẓ-t.
Dar tγawsa idrusen, taγawsa iγezzifen, taγawsa yaggugen, a s-tetteddu tufrayt-nu (sens), s itteddu umarg-inu (nostalgie); ma rad skarγ s uẓlaḍ-nnun imezẓiyen, igguten, igezzulen?
Γ umnad-inu, urta bahra tmerrtem! Acku tmerrtem γas i ixfawen-nnun, maca urta tmerrtem i ufgan! Mek tennam kra yaḍn rad teskarksem. Awd yan giwn ur ittaḍn γilli uḍenγ, nekkin.
7
Awd yan ur iγiy ad ig tmi i tiyti n usm. Ur xseγ a t ssaneγ; ad ilmed a yi isewwuri!
Seg zikk yad ar ukan ttmuna tmusin-nu am asignu, tedwel tezga, tisgin bahra. Zud γikad ad teskar kun tamusni lli rad yaru yan wass — usman.
I midden n ass-a ur xseγ ad iliγ d asidd, ula ad ssaγen (semman) asidd. Winnaγ — xseγ a tn ggeγ d iderγal; aah, usm n tmusni-nu isbaqqi-asn allen!
8
Ad ur ttirim ayelli mi ur teẓḍarm; willi ranin iggar n ayelli mi ẓḍarn, tella deg-sen gar tazgalt.
Matta γkad gan neγd γar tiγawsiwin-ad timeqranin ad ran ! Ur ttyamanent tγawsiwin-ad timeqranin, dar irejjanen-ad usdidn d imseḍs’a-ad; ur rwasn ixfawn-nsen, tziwl-asn tiṭṭ̣̣̣, asγar ircan diγ ik˚lan, ddaw n uselham n iwaliwn iqurarn, n tulluγin n berra, n isekkirn ismerγan ixwan.
Γid, dulat, k˚ennin, a afgan amattuy! Acku ass-a tella tγawsa idrusn, ilan atig γeri uggar n uγad (loyauté).
Ass-a maci d ass n imras? Imras ur ssnen ma imeẓẓiyn, ma imeqqurn; wwerḍen (retors), ar ka skerkisn.
9
Ass-a ̣ṭ̣̣̣ṭ̣̣fat ah’arb (méfiance) iγudan, a afgan amattuy, k˚ennin igan imazuln! K˚ennin ila ul irẓemn! Fferat imh’uzn-nnu (raisons)! Acku ass-a d ass n imras.
Ayelli γaln imras ass-a bla imh’azn, ma iẓḍarn s imh’azn ad asn t isegrawl?
Γ usays unbiz, isillifn (gesticulations) ka s seqnaεn. Mac imh’azn ura tn ttamnen imh’azn.
Mek akk˚ irna γinn idaddten kra n tikal, saqsayat ixfawn-nnun s uh’arb iγudan man tazgalt idusn ad as yiwsen!
Hann mar imassanen ula nettnin! Ur kn h’miln, acku ur gisn tanyafut (inféconds) ! Allen-nsen s’emmieḍent d qqurent ; γ dar-sen, aylal ur iga aylal γar iγ yudf (déplumé).
Sul ar ak ttinin ura neskerkis ; ad ur tiẓḍirt i tkerkas ur iga tayri n tidett. Xarawn!
A k ur ttamẓ tawla, ula nettan ura immal is tessent! Ura ttamneγ innelitn diγ is’emmiḍn. Wenni ur issnen i tkerkas ur issen ma igan tidett.
10
Tram ad talim s afella, snuccgat iḍarren-nnun! A k˚n ur yasi awd yan s γinn, ad ur tessudum f teγ˚raḍ neγd f ig˚eyya n wiyyaḍ!
Is akk˚ tneyt ayyis-nk? Ar ttazzal wasa γer wansa-nk? Annaz iγudan, a ameddakl-inu! Mac hann tiwit dik aḍar ikucemn.
Adday enn tawḍet ansa-nk, adday ed tukit seg wayyis-nk, nnican n tiddi-nk, keyyin, a afgan amattuy!— ra k tut tfikkect (broncher)!
11
A afgan amattuy, k˚ennin isennflulan! Ura nettasi γ uh’lig γas i wazzan-neγ.
Ad awn fellas ur ttalsen ula ketturn azellif! Acku Manwa ad iga ilemma taymat-nnun? D meqqar ar teskarm « i taymat », — ura as tsennflulam.
Yallah, kksat-yi « i » ad, k˚ennin isennflulan; tulluγt-nnun tsegdel-awn nit ad teskerm kra n tγawsa s « i » d s « s usrag n » d s « acku ». Qqenat imezgan-nnun f tguriwin-ad meẓẓiynin izgeln.
« I taymatt »-ad ur yega γas win midden n wadda; wwid ad ttinin : « willi mmerwasnin ad ittmunan » d « yan ufus ura ikkat abaqqa »; ur γer-sen azerf ula tazmert ad h’meln γar ixfawn-nsen am k˚enni.
Tinekkit-nnun (égoisme), k˚enni isennulfun, tla taduyt d tinẓeẓt n tmessarut! Tanyafut, ayelli jju ur iẓra awd yan s wallen-ns, tayri-nnu kullu-tt ar tt th’edḍ, ar tt tesswa.
Γinn tella tayri-nnun s timmad-ns, tama n tazzant-nnun, ar deg-s tettili ula tulluγt-nnun s timmad-ns! Asekkir-nnun, tirit-nnun, nettni ad yegan « taymatt »-nnun. Ad awn ur iktur gaz azal (valeur) agayyu!
12
A afgan amattuy, k˚ennin isennflulan! D amaḍun wenni ed iqqan ad yaru, maca ur izdig wenni yad yurun.
Saqsayat timγarin; ura ttarun i taḍfi-nsent. S waẓẓ ar sqiqqiyent tfullusin d imedyazn.
K˚ennin isennflulan, kigan ur izdign a deg-un illan. Iqqan adelli a tgim tiyemmatin (mères).
Azzan iluln, ah! irkan iluln! Anfat! D wenni yurun iqqan-tid ad isseγus (isizdig) iman-ns!.
13
Ad ur tisggilm ad tseγudum ixfawn-nnun uggar n mi teẓḍarm! Ad ur tsiggilm g ixfawn-nnun ayelli ur gin!
Abrid n tulluγt n imarawn-nnun ar ad teḍferm. Manik s tram ad talim s afella mek diwn ur tuli tirit (volonté) n imarawn-nnun?
Maca wanna yeran ad ig amezwaru iluln, hann ad ur ig aneggaru iluln! D γinn rwin imarawn-nnun ad ur tirim ad gis teskerm udm iγudan!
Wanna mi gan imarawn-ns ismunen i temγarin d waman n waḍil d ilf (sanglier), manik s rad yini iga ag˚erram?
D taḍs’a! Yuman-iyi, γ tidett iggut iγ iga zud man wwad argaz n yat tmẹṭ̣̣̣ṭ̣̣ut, neγd snat neγd kraḍt!
D meqqar ibna tigemmi n irhibn, yara γ iggi n waggur : « aγaras n tulluγt »,— rad iniγ : ma mi yega? D taḍs’a yaḍn!
Ibna i ixf-nsyat tgemmi n tgerẓawt (pénitence) d uselγes (asile), ad as irγud! Mac ur t umenγ.
Ura inekker (ittemγay) γ tneẓlit (solitude) γas ayenn ed sis yiwi ku yan, h’etta ulli. Hiya tineẓlit iggut ma ixeṣṣa ad as yanf.
Is illa γ iggi n Wakal tura ma irkan uggar n ig˚erramn n tneẓruft? Isutl-asn ubalis, ula ilf ameẓyan.
14
A afgan amattuy, th’eccmem, tmergem, tferγem, am agerzam izgeln anḍaw-ns (bond), ẓriγ-kn tikkal ggutnin tekkam tasga. Tezgelm tiyti-nnun!
Mac, k˚ennin, imyurarn n tkeccuḍt (dé), a kn ur issih’l! Ur tlemdem ad ttirarm d ad tsehkikiym (railler) s γkelli s ixeṣṣa. Is bedda ur ngawr γ yat tdabut tameqrant n usehkikiy d urar? Mac mek tezgelm kra n tγawsa tameqrant, is ur tezgelm k˚ennin nit ixfawn-nnun?
D mek tezgelm k˚ennin nit ixfawn-nnun, is ur tezgelm afgan? Mac mek tezgelm afgan, γar aywayat, mmummiyat!
15
Iγ tattuy zud γikad yat tγawsa, idrus iγ telkem (réussir). A k˚ennin da, a afgan amattuy, is ur tezgelm qqah’-nnun ixfawn-nnun?
Ur ihemmi? Mmummiyat! Iggut ma mi sul tufam! Lemdat ad tḍeṣṣam g ixfawn-nnun, s γkelli s ixeṣṣa.
Ura issedhac ula iγ ttwazgalm d iγ ig˚ejḍeḍ mad telkemm, k˚ennin lli mi kkawn ixsan? Ayelli giwn issiγen takat ar kn inettu — ir ur iga imal n ufgan?
Ayenn akk˚ yegg˚jen (yaggugn), akk˚ idran, akk˚ yattuyn ar itran dar ufgan d tadawsa-ns tameqrant; uya kullu-t, mek innucceg, is awr iskar aluffi g tbuqqalt-nnun?
Ura issedhac iγ ur bbaqqint mennawt tbuqqalin? Lemdat ad tḍeṣṣam g ixfawn-nnun, s γkelli s ixeṣṣa! A afgan amattuy, kkad iggut ma mi sul tufam!
D, γ tidett, kkad iggut mad yad ilkemn! Akal-ad, kkad ibuγer s tγawsiwin timeẓyanin iheyyan (parfaites), a afgan amattuy! Urγ n tenwit-nsent d azuzwu n wul. Ayenn iheyyan ar isselmad asirm.
16
Ma yega ubekkaḍ ameqran γid γ iggi n Wakal? Is ur iga awal n walli ittinin : « Hann a walli ịṭ̣̣̣ṭ̣̣eṣṣan γid? »
Izd ur akk ˚ yufa nettan nit γ iggi n Wakal walu ma t isaḍs’an? Is helli ur isiggil mlih’! Azzan s ixf-ns rad yaf γid ma t isaḍs’an.
Wannaγ ur γer-s bahra tayri; mta γer-s tella, rad aγ adelli yiri awd nekknin, lli ịṭ̣̣̣ṭ̣̣eṣṣan! Maca ur γer-s γas akayaḍ (haine) d usehkikiy. Ur rad dar-s nessfal γas imẹṭ̣̣̣ṭ̣̣awn d igeẓẓi n uxsan.
Is iqqan ad nergem deγya ayenn nra (neh’mel)? Uya ur ih’li. Hati ayenn igg imeccirr’i-ad Iga γ imras.
D ur γer-s nettan nit tayri bahra; acku ur ad as bahra alin idammen mek t ur nra. Tayri tameqrant ura jju tettiri ad tt niri : ar tettiri uggar.
Seg qqah’ imeccirriyn am wwid rewlat! Gan yan uẓur amaḍun, aẓur n imras : gar asemmaql ix˚cenn ad dar-sen xef tudert d Wakal.
Seg qqah’ imeccirr’iyn am wwid, rewlat, ẓḍayn iḍarren-nsen d ulawn-nsen, ur ssnen ad tteh’wacn. Mamenk s tram ad ur yiẓdiy Wakal f wanaw n midden-ad?
17
Taγarast iwwerḍen (torse) a s lekkment akk˚ tiγawsiwin iγudan awettas-nsent. Zud timacciwin ar ttallen tadawt ar sxurruyent γ ugens s tumert-nsent lli ed ittaẓḍen, akk˚ tiγawsiwin ar ̣ṭ̣̣̣ṭ̣̣eṣṣant.
Aḍar iγder yad walli itteddun γer uwettas-ns; annayat manik s ttedduγ, nekkin! Mac wanna ittaẓḍen awettas-ns, wann ad itteh’wacn.
D, γ tidett, ur giγ sgejdiγ ula biddeγ γid ddehcerγ kermeγ am aẓru; h’melγ tazzla.
D meqqar iktar Wakal s iglugeln d idakal (tribulation), wanna mi ifessus uḍar, rad rad ittazzal ar itteh’wac awd γ iggi n ubluẓ am γ iggi n ugris islulh’en.
Ulawn s afella, a ayetma! Afella, bedda afella! D ad yi ur ttum ula iḍarren! Iḍarren awd nettnin s afella, k˚ennin itteh’wacn mlih’ d, uggar n uya, qqimat biddat, h’etta f ixf!
18
Tidri-ad (couronne) n umaḍs’a, tidri-ad n ijjign, nekkin nit bekkseγ-tt, nekkin nit simγurγ sis taḍs’a-nu. Ur as ufiγ ass-a ger winn yaḍn awd yan idusn.
Zaratustra amantag (danseur), Zaratustra afsasay, isillifn s ifarren-ns, walli issnen ad yayl, issnen ad isillif i waylaln, iduln, ifessusn, ah’diddan :
Zaratustra bu wawal, Zaratustra amantag meqqurn, ittcuwwarn, ur igin imeccirr’i, walli ih’meln inḍawn (sauts) d tukiyya (entrechats); nekkin nit serseγ tidri-ad f ugayyu-nu!
19
Ulawn s afella, a ayetma! Afella, bedda afela! D ad yi ur ttum ula Iḍarren! Iḍarren awd nettnin s afella, k˚ennin itteh’wacn mlih’ d, uggar n uya, qqimat biddat, h’etta f ixf!
Γ tumert llan ula ufriγen (pieds-bots), jheln ẓḍayn. Ran ad skern γikann s bezziz, zud ilw (éléphant) yeran ad ibidd f ixf.
Mac yuf ad tḍeṣṣat s tumert ulad s tigucert (malheur), yuf ad tteh’wact am ixibi ulad ad tezzigizt am akucam! Uya ad yi temla tmusni-nu : taγawsa akk˚ ix˚cenn tla, ula nettat, sin udmawn fulkinin.
Taγawsa akk˚ ix˚cenn tla, ula nettat, sin iḍarren fulkinin fad ad tteh’wac; k˚ennin, a afgan amattuy, lemdat ad ttbiddadm, k˚ennin nit, taγ˚dem f iḍarren-nnun!
S γikad, flat ibezzagn d uγulif n imras! Ah ibayn-yi kkad γilfen ass-a obaqcicn n imras! Maca ass-a d ass n imras.
20
Sekrat-yi am uzwu itthufn berra n ifran n idrarn : year ad itteh’wac f tγanimt-ns (pipeau) nit, s dḍerb (rythme) n iḍarren-ns illen (mers) ar tnuccugn ar nẹṭ̣̣̣ṭ̣̣un (bondir).
Walli itteggan ifarren i iγyal, ar itteẓẓeg tizmawin, ad t naleγ, yega anneli iγudan ur ittwakrafn, ar ed ịṭ̣̣̣ṭ̣̣ar f kulci d f imras ass-a am timjiwejt!
D afna n ig˚eyya n ubekbak (chardon) d ig˚eyyan imsadn, afna n ifrawn sellawnin d gar tuga : ad nalγ amaḍuẓ-ad, anneli-ad ilelli n temjewjin, lli itteh’wacn f iglugrln d idakaln am f ilmutn!
Manwan ikerhan iyḍan mmutnin d imras d ih’ertuffa illasn ittwazgaln; ad nalγ anneli-ad n innelitn ilelliyn, timjiwejt ịṭ̣̣̣ṭ̣̣eṣṣan lli enn itts’uḍn ageḍrur γ wallen i id bu unezgum d imgiyyeh’n!
K˚ennin, a afgan amattuy, amalad-nnu bahra ix˚cenn: ur ilems awd yan giwn ad itteh’wac s γkellli s ixeṣṣa, ad tteh’wacm nnig-nnun nit d tesga-ann! Ur ihemmi ad texserm!
Kkad iggut ma mi sul tufam! Lemdat sul ad tḍeṣṣam nnig-nnun! Ulawn s afella, k˚ennin itteh’wacn mlih’! Afella, bedda afella sul! D ad ur tettum ad tḍeṣṣam mlih’!
Tidri-ad n umaḍsa, tidri-ad n ijjign, ad awn gerγ, k˚ennin, a ayetma! Skerγ γ taḍs’a tagerramt : ukan, a k˚ennin, a afgan amattuy, lemdat ad tḍeṣṣam!
L’homme supérieur,
Seg : Γikad a s isawl Zaratustra, Nietzsche
Tarurt : M. Larbi